MIZO ṬAWNG ṬOBUL

MIZO ṬAWNG ṬOBUL


Kamkeuna
    
            ṬAWNG hi mihring leh mihring inkara inpawhna pawimawh ber a ni tih kan hre ṭheuh awm e. Mihringte hian ṭawng hi a pawimawhna leh a ṭangkaina pawh kan hre vek ang a, chutih rual chuan inbiakna atana hmanraw pawimawh dang chu zairir te, chetzia te a ni thei ang a. Engpawh ni se, ṭawng hi a pawimawhin mihringte pianpui zinga ṭangkai ber a ni hial ang. Ṭawng ṭobul chhui hi thil harsa tak a ni a. Heti khawpa chhui harsa ber pawl hi hnam tin tana pawimawh ber leh hnam hrang hrang min phuar khawmtu chu a ni leh lawi si a ni.

Mizo Ṭawng Pianṭo

            Bible-a kan hmuh angin Babel in sâng sak laia Pathianin an ṭawng a tihhransak kha kan ngaihtuah chuan ṭawng chi hrang hrang ṭobul chhut nan chuan a hla thei hle ang. Amaherawhchu, khatih hun laia ṭawng tihhran zinga chi khat kha Mizo ṭawng hi a ni thei mai ang em tih hi zawhna chhan har tak si chu a nih a rinawm. Mizo ṭawng pianṭo/ṭobul kan chhui dawn chuan Mizo hnam ṭobul chhui tel loh theih a ni lo va, Mizo hnam ṭobul emaw, lo pian chhuahna emaw aṭangin Mizo ṭawng chu chhui mai tur niin a lang a ni.

Tibeto-Burman

                Mizo hnahthlak pumpui deuhthaw hi Mongolian race lianpui zinga mi – Tibeto-Burma hlawm zinga tel a ni a. Tibeto-Burma ho chu Chinese-ho nena inngeih loh avanga thlangtla zel an ni. China ram an chhuahsan hnuah pawh Tibeto-Burman zinga mi Meitei, Manipuri leh Kawl (Burmese) hote nen an lo awm ho zel a. (Mizo Chanchin, 17)
 
                Kan ṭawng hman thuah pawh hian Tibet leh Kawl ṭawng hi a pawl hle mai a. …keini Mizo ṭawngte hi Aryan lam ṭawng a ni lo va. Tibet leh kawlvai lam ṭawng chu a ni zawk. (Liangkhaia, 14) Heta kawlvai tih hi Burmese-ho sawina a ni a, an ṭawng kalhmang leh Mizo ṭawng hi a inzul viau a ni awm e. Chu bakah, Mizote chu Burma ram (Kawl ram) aṭanga thlangtla kan nih avang hian hetianga kan ṭawng lo inṭanna leh lo ṭai darh zelna chhan chu ‘Tibeto-Burmese’ aṭang hian a ni tih chu phat rual niin a lang lo.

               Kawl ram (Burma) aṭanga thlangtla e ti lo chuan, Mizo ṭawng leh kawl ṭawng chu a inhlat leh tho tho mai a. Chutih chuan Kawl ṭawng aia kan la hnaih zawk chu Meitei ṭawng hi a ni tih a awm bawk a. …Meitei-ho ṭawng aia Mizo ṭawngin a hnaih leh deuh zawk ṭhenkhat chu Tiddim ṭawng te, Falam ṭawng te, Hmâr ṭawng te, Kuki ṭawng te hi an ni. (Ralluaii, 31) Sawi dan dang lehah chuan, Mizo ṭawng hi hmanlai pi pute sawi dan chuan ‘Duhlian’ tih a ni ṭhin a, ‘Lusei’ tia sawi pawh a ni ṭhin.
 
                Pu KL Khama Chhakchhuak pawhin, “Halkha, Falam, Tiddim leh Duhlian-Lusei ṭawngte hi a inhnaih zual a. Kan thil hming vuah leh kan ṭawngkauchheh tam ber chu, tunah pawh a thluk chauh a danglam tih tur a ni. Kan hla thu-ah hian zaah sawmkua ṭhelh a inang a, thil hming vuahah zaa sawmriat vel a inang,” tiin a ziak a. (qtd. in Zotui, 48)

            A chunga kan sawi tak, Tibet ṭawng te, Burmese ṭawng te leh Meitei ṭawng te inlaichin dan leh inzùl dan tlem han sawi ila –


                Heta ṭang ringawt pawh hian heng ṭawng chi lite inlaichin dan hi a lang chiang hle awm e. Chuvang chuan Mizo ṭawng lo chhuahna chu Tibet, Meitei leh Kawl (Burmese) ṭawng hi niin a lang a, chutiang zel chuan Mizo ṭawng hi a naupang ber a ni nge ni lo erawh chhui chian leh zel loh chuan chhut thiam awlai lo tak a nih a rinawm.

Linguistic aṭanga chhuina

            A hmasa lamah khan Mizo ṭawng chu Falam ṭawng te, Tiddim ṭawng te nen inzûl hlein kan sawi tawh a. Mithiam, Ṭawng lam chikmi hmingthang leh Anthropologist ṭha tak mai; Prof. Gordon Luse chuan Zo ṭawng zirin Chin Hills leh a chhehvel a fang a. Chuta a fannaah chuan ṭawng mal leh ṭawng bul hman tam ṭhin ber chi 700 vel lai a khawn khawm a. Chungte chu Zo hnahthlakho, tuna Zoram leh a chhehvel hmun hrang hranga awmte hian thumal engzat vel chiah nge inhman ṭawm kan neih tih a chhui chhuak a ni.

            Heng atana ṭawng inang hmang thei hnam hrang hrang a thlan chhuahte chu hnam sarih (7) lai an ni a. Falam, Tedim Paite, Hualngo, Thahdo, Khiang (Asho) leh Khumi (Meitei) te an ni. Hualngo ṭawng hi Mizo ṭawng aiawha hman a ni a. Ṭawng (thumal) 700 zinga ‘Zo ṭawng’ an la hman zui zelte chu hetiang hian tar lan a ni –



            Hnam dang pawlh loh, a hlang leh hlawm khata awm zel – Pawi, Paite leh Hualngo (Lusei) te chuan an pi pute ṭawng tam tak an la hmang zui zel a. Hmar lama hnam dang zinga khawsa Thahdo te pawhin Zo ṭawng tam zawk an hloh bawk a, Arakan ram lama Khiang leh Khumi, hnam dang zinga khawsate chuan Zo ṭawng an hloh tam lehzual tihna a ni. Chuti a nih chuan Mizo ṭawng thumal hmang rau rau zingah pawh Falam hnam hian Zo ṭawng hi a la hnaih ber niin a lang.

Mizo Ṭawng Thumal Siam Phung

              Mizo ṭawng (Zo ṭawng) hi danglam leh hausa (ṭhenkhat sawi dan chuan rethei) tak a ni a. Thumal phuah leh siam chhoh dan hrim hrimah pawh kawng hrang hrangin a ṭhen theih ang a. Mizo ṭawng thumal siam danah pawh a thlûk azira danglam te, a thumal ziarang hrim hrim aṭanga danglam thei te, a sentence inphuah khawm dan hrim hrim (syntax) aṭangte hian ze hrang hrangin a ṭhen theih a ni. Mizo ṭawng thumal a ni emaw, sentence (thutluang) a ni emaw, siam dan chu heng a chunga kan sawi aṭangte hian a inang lovin a hrang thei hle a ni.

            Mizo ṭawng hi ‘Mono-Syllabic Language’ a ni a. Thumal (root word) te chu lam (syllable) khat a ni tlangpui ṭhin. Mizo ṭawng thumalah hian syllable pahnih, a thu inphuahkhawm dan chi hrang hrang sawi theih kan ngah hle mai a. Chungte chu tlem han tar lang ila –
(i) Ri sang leh ri sang inkawp
- sârthî
(ii) Ri sang leh hniam inkawp
- rairah
(iii) Ri hniam leh hniam inkawp
- helhhawlh
(iv) Ri hniam leh sang inkawp
- sunhlu

            Heng bakah hian ri hniam leh ri láwn, ri láwn leh ri láwn, ri kuai leh ri sâng leh a dang tam tak sawi tur a awm ang a. Tunah rih chuan kan sawi vek hman lo vang a. Mizo ṭawng thumal siam dan tihausatu kawng khatah ngai ila a fel mai awm e.

            Mizo ṭawng thumal siam dan ṭhenkhatah pawh hian kawng danga la sawi theih a ni a. Compound word te, Derivation Word te leh Inflection an tih te hi a ni.



                A chunga kan sawi dan ang khian, heng thumal chher chhuahte hi Mizo ṭawng thumal siam dan chungchanga kan hman lar leh kan hman tam em em te an ni a. A tlangpuiah chuan hetianga thumal syllable hnih emaw a aia tam kan neih reng rengte chu kan chher chhuah chawp a ni tlangpui a. Heng bakah hian thumal chher chhuah a ni nge ni lo fiah har si, syllable khat aia tam; a syllable tinte lak hrana awmze nei lem lo sawi tur kan ngah hle a, chung zinga ṭhenkhat han tar lang ila –
(i) depde (ii) ṭingṭang (iii) phenglawng (iv) vanvadak

            Heng bakah hian a dang tam tak a awm thei ang. Thumal siam danah pawh thumal lam tinte lak hrana awmze bo si, a inbelhbawma awmze ṭha tak nei si kan neih te hian Mizo ṭawng thumal hausakna a siam a tih theih awm e.

            Mizo ṭawng thumal siam phung leh thumal kan duan dana ṭha leh tak mai chu thubet (affix) kan neihte hi a ni. Mizo chuan thuhmabet leh thuhnungbet (prefix & Suffix) kan nei a. He thil pahnihte hi thumal chher dana kan neih tam leh pawimawh tak takte a ni.
Prefix –
(i) inbual (ii) inchei (iii) tichhia (iv) tifai, etc.,

Suffix –
(i) lawmna (ii) sawitu (iii) peksak (iv) kaltir, etc.,

            Prefix leh Suffix kan neihte hian Mizo Ṭawng thumal chher kawngah kawngro a su hle a, hriat chian ngai leh ṭul tak a ni reng a ni.

            Kawng dangin lo sawi leh tai la. Mizo ṭawng thumal siam phunga danglam leh tak chu vowel leh consonant-a tàwpte hi a ni.
Vowel-a tawp Vowel leh consonant-a tawp



                Heng bakah hian thumal kan neih leh kan chher ṭhin zinga mawi tak a la awm cheu mai. Chu chu thu inlalawn mawi tak, ri inzul mawi tak a ni ṭhin. A ri a inhnaih em em a, consonant hmanga inṭan si, mawi taka consonant bawka zui leh ṭhin thumal kan neih hi a ni a. Hei hi hlarua lamah an dah ṭhin a, chu chu‘poetry’ ṭawngkam chuan alliteration an ti a ni.



Hnukharna

                Mizo ṭawng hi a hausak rual rualin a rethei tia sawi a ni ṭhin a. Eng pawh ni se, tun ṭumah hi chuan Mizo ṭawng thumal siam dan leh siam phung kan sawi nual mai a. Mizo ṭawng lo pianna leh a bulṭhut chu mithiam bikte chhui atan kan dah a ni thei, engtiang pawhin lo chhui ila a humhalh leh a ngaihhlut chu mi vantlang, Mizo tawh phawt chuan kan mawhphurnaah kan bel tlat a pawimawh hle ang. Mahni hnam ṭawng ngaisang apiang chu mi fing nihna a ni a, hnam fing nihna pawh a ni tel bawk. Chuvang chuan Zo hnahthlak chi peng tinreng mai hi kan Mizo nihnaah lungrual ila, ṭawng chi hrang hrangte luankhawmtir a, luipui lian tak siam turin mawh i la ṭheuh ang u.
________________________________

Works Cited :
Dr. Lalthanliana, Mizo Chanchin (Kum 1900 Hma Lam)

Rev. Liangkhaia, Mizo Chanchin

Ralluaii Chhangte, Mizo Ṭawng Chikna

B. Lalthangliana, Zotui (Studies in Mizo Literature, Language, Culture, History and Criticism)

Bibliography :
Liangkhaia, Rev., Mizo Chanchin, 5th Edition, published by LTL Publication, Felfim Computers :
Aizawl, 2002, Print.

Lalthanliana, Dr., Mizo Chanchin (Kum 1900 Hma Lam), 1st Edition, published by Vanlalhmuaka &
Vanlalhruaii, Gilzom Offset Press : Aizawl, 2000, print.

Lalthangliana, B., Zotui (Studies in Mizo Literature, Language, Culture, History and Criticism), 1st
Edition, published by M.C. Rinthanga, RTM Press : Aizawl, 2006, Print.

Chhangte, Ralluaii, 'Mizo Ṭawng Chîkna', published by Dr. Kenneth Chawngthu, Hnamte Press :
Aizawl, 2001, Print.

MILLTA, 'Mizo Ṭawng Zirzauna Bu Thar', ed., Dr. Laltluangliana Khiangte, Felfim Computer :
Aizawl, 2012, Print.

Lalzuithanga, F., Laisuih (Essays and Criticism), 1st Edition, Lois Bet Print & Publication : 2015,
Print.








Comments

Popular posts from this blog

RAM LEH HNAM HUMHALH

MIZO THAWNTHUA MYTH LEH FOLKTALES ZIR ZAUNA

A Book Review On 'Aukhawk Lasi'