MIZO THAWNTHUA MYTH LEH FOLKTALES ZIR ZAUNA
mizo thawnthua
Myth leh Folktales zir zauna
-
C. Vanlalhruaia
khawvel hnam hrang
hrang hian Thawnthu hlui kan nei vek a. Hnam a changkàn leh changkàn loh leh
hnam a upat leh naupan azirin thawnthute chu a hrang thliah thluah ṭhin. Hnam
tinin thawnthu kan neihte chu hnam chanchin zir nan te a ṭangkai em em a. Hnam
darthlalang pawimawh tak a ni ṭhin. Entir nan, hnam pakhat khawsak phung chu an
thawnthu hlui kan hmuh aṭangin tuma hrilh hranpa lovin kan chhiar aṭang phat
pawhin kan hre thei a ni. Chuvang chuan thawnthu hian pawimawhna leh ṭangkaina
a nei kan ti lo thei lo a ni.
Mizote
ngei pawh hian thawnthu tam tak kan nei a. Chungte chu chi hrang hrangin kan
thliar thei ang. Tuanthu (Myth) te, Thanthu (Legends) te, Rochun Thawnthu
(Folktales) te an ni a, heng hi kan thawnthu neih zinga langsar zualte an ni.
Tun ṭumah hian Tuanthu (Myth) leh Rochun Thawnthu (Folktales) te hi kan thlur
bing tur a ni a. Mizo thawnthuah hian heng pahnihte hian eng ang chiahin nge
sulhnu a neih a, engtianga pawimawh nge an nih a, kan hnam dinhmun an tar lan
kan en dawn a ni.
1. Myth
Myth chu thawnthu
peng zinga a hmatawnga ngaih theih a ni. A chhan chu a hrilhfiahna ka hmuhah te
hian tuanthu tih te, tuan leh mang thawnthu tih te, thil bul thawnthu tih te a
ni ṭhin a. Myth reng reng chu thil awm ṭanna emaw, pianṭona hun leh hmun sawina
a nih avangin thawnthu zirna huangah chuan a upa leh hmasa ber anga ngaihna a
lian lo thei lo. Prof. William R. Bascom chuan, “Myth chu hnam hrang hrangin
tun hmaa thil thleng emaw, thil lo indin dan, thil tak tak ni ngei awma an
sawi; ṭawngkaa an inhlan chhàwn zel hi a ni,” a lo ti a. (qtd. in Mizo Thawnthu
Zirzauna, 7)
Mizo
thawnthuah pawh hian hetianga tun hmaa thil thleng te, lo indin dan te, tak tak
ni ngeia kan rin theih tur awm tak thil a tam hle a ni. Hetianga thil thleng
hrang hrangah hian a mawhphurtu chu mihring ni lovin ramsa emaw, thil nung dang
an ni tlangpui. “Myth-ah hi chuan mihring (human) hi an lang meuh lova, ramsa
chi hrang hrang te hi an lang tam hle a ni.” (qtd. in Literature Lamtluang, 369)
Chuti a nih avang chuan kan Mizo tuanthu (myth)-ah te hian mihring aia thil
tithei leh ramsa kan hmu nasa zawk hle a ni.
1.1. Myth
awm ṭan hun
Tuanthu (myth) hi a awm ṭan hun hi chhut chian
hleih theih a ni lo va. Hmákhawsang (recent past) a ni tih ngawt loh chu chhui
a harsa hle. Ṭiau an kân hma aṭang daih tawh khan Tuanthu hi an lo ngaihtuah
phak tawhin a rinawm a. Oral Literature (ṭawngkaa
inhlan chhawn hun) kan hriat hlat theih ber nia a hriat kum 1300 hma aṭang
emaw, hemi hun vel aṭang hian Myth-te hi kan nei ṭan a ni mai ang em tih pawh
ngaihtuah tham tak a tling. Eng pawh chu lo ni se, kan pi puten tuanthu an lo
ngaihtuah a, an lo inhlàn chhawng zel hi tuna ṭhangtharte tan pawh hian a la
sawngsawhlawt chho zelin a rinawm. Kan tuanthu lo chhuah ṭan hun awm tak chhui
theih a nih lo pawhin 1300-a Run leh Ṭiau inkara pi pute khawsak laia an lo
neih a ni ang tih pawh hi a pawmawm hlein a lang.
Myth
innghahna chu khawvel awm ṭanna te, thil nung lo insiam dan te a nih avang hian
pi pute ngaihtuahna thuizia leh lo changkanzia a lang chiang hle. Mihring hnam
chanchin chhui mi (Anthropologist)-te chuan tunlai huna khawtlang nun chhuina
atan thil hlui laihchhuah an hmang ṭhin a. Chutiang bawk chuan heng myth kan
neihte hmanga hnam chanchin chhui hi thil ṭangkai tak a nih a rinawm. Chuti a
nih avang chuan tuanthu (myth) chu hun rei tawh tak aṭanga lo inṭan, chhui phak
loh khawpa rei tawh aṭanga lo inirh chhuak a ni ngei ang.
1.2. Myth (Tuanthu)-a a changtu (characters)
Mizo thawnthua tuanthuah te hian a
changtu leh a mawhphurtu chu a tlangpuiin ramsa te, pathian te, dawithiam te,
mi thiltithei te an ni tlangpui a. Hnam dangte chuan an thilbul thawthuah
pathian chi hrang hrang an nei ṭhin a. Japanese
leh Greek te chuan chutiang pathian
chu an nei tih kan hria ang a, chungte chuan thil an tithei hle bawk.
Thil
siam thawnthua hmun pawimawh tak luahtu pakhat chu tui (egg) hi a ni a. Chuta ṭang chuan thil engkim hi lo piang nia ngai
tam tak an awm bawk. Eng pawh ni se, kan Mizo thawnthua Tuanthu (Myth) te hi a
bulṭantu tlangpuite chu ramsa — Khuazingnu, phivawk, sakuh, satel, changpat,
leh ramsa dang dang pawh a ni awm e. Kan hmuh tam berte chu ramsa a nih ṭhin
avangin Mizo tuanthua a changtu character pawimawhte chu ramsa an ni.
1.3. Myth leh Pathian thu
Mizote Kristian kan nih hnua thil
bul kan sawi dan leh Kristian kan nih hmaa thil bul kan lo sawi ṭhin dan hi a
dang lo hle mai a. A chhan chu thil bul awmna nia kan ngaih ṭhin chu Pathian hi
a ni. “Atîrin Pathianin lei leh vân a siam a. Tin, Lei hi a chhia a a ruak
ngawt a ni a; tui thûk tak chung chu a thim mup a.” (Genesis 1:1,2) tiin
Bible-ah kan hmu a. Hei ang chiah hian leilung awm ṭan dan kan hmu. “A tirah
chuan khawvel hi a la awm lo va. Pathian pakhat, Khuazingnu an tih hi a awm a.
Khuazingnu chuan lei hi a siam ta a. A khuh hnawng tur leh boruak vawng dai
turin hnim hring chi tinreng a siam leh a.” (Mizo Hnahthlak Thawnthu Vol. I,
29)
A
chunga kan hmuh ang khian Mizo thilbul thawnthu leh Pathian thu hi inkungkaih
hlein a lang. Lei siamtu Pathian awmin a sawi theih ve ve a. Bible-a lang ang
bawk khi pi pute tuanthuah kan hmu leh a ni. “Tuipui zau pui mai hi a awm a, a
hming chu Tuihriam a ni a.” (31) Bible-a kan hmuh tui thuk tak leh
Tuihriam hi thil thuhmun chu kan ti thei chiah lo ang a, mahse pi pute khan
Pathian thua kan hmuh tui thuk tak ang hi Tuihriam an lo suangtuah thei hi a
makin a ropui hle.
1.4. Mizo tuanthu (myth)-a pi pute suangtuahna khawvel
Hnam tin hian tuanthu/thil bul
thawnthu kan nei ṭheuh a. Hnam changkan azir te, sik leh sa danglam azir te,
ram leilung awm dan azir tein chung thawnthute chu a danglam ṭhin. Mizo
tuanthu/thilbul thawnthu kan neihte pawh hi kan han chhut chuan an suangtuahna
sanzia kan hmu thei ang.
Lei
leh van awm ṭan dan - Khuazingnu-in lei a siam dan te, mihring a siam leh a, an
lo awm ṭan dan te, mihringte chuan buh an neih ṭan dan te, lir lo nghìn chhan -
satelin khawvel hi a phur a, a chêt veleh lir a lo nghing nia an ngaih dan te,
tlang leh lui awm ṭan dan - thingvantawng mihringte kih thlûkin chultenu lei
chùl mam sa a delh chhiat avanga luikawr te, lui tê leh lui lian deuh lo awm
dan te thleng hian pi pute suangtuahna ropuizia a lang thei awm e.
Hei
bakah hian pi pute ngaihtuahna tilangtu pakhat chu tuanthu kan neih zinga a
changtu (character)-te chu an inbe
vek thei a. Mihring ang maia ṭawng theia an duang vek ṭhin kha a ni. Ramsa leh
thing leh mau te chu an inbe thei a. Tin, mihringte leh ramsa te chu an inbe
thei tih kan hmu. Hei hi Pathian thuah pawh kan hre thei. Mihring hmasate chuan
lei chunga thilnung awmte lakah thu an nei a, an inbe thei bawk. Chutiang bawk
chuan kan thawnthu (myth, folktales)-ah
te hian mihring leh ramsa/thilnungte inlaichinna kan hmu. Hei hi kan pi pute
finna leh remhriatna lanna pakhat a tih theih awm e.
Pi
pute suangtuahna ropui tak pakhat chu, Leilung lo insiam dana pawimawh em em,
changpat hi a ni. Rannung ṭangkai lo ber nia ka ngaih ṭhin chuan tuihriam ral
lehlama lei, phivawkin a lak sa chu a tipung a; chuta ṭang chuan tuna kan awmna
lei hi a lo awm thei ta a ni. Chumi kal zel chu tun thleng pawh hian changpat
êk chu leiṭha atan kan hmang ṭhin a ni. Hei hian pi pute ngaihtuahna lo thuizia
leh an suangtuahna thukzia a hmuh theih kan ti lo thei lo vang.
2. FOLKTALES
Mizo thawnthu kan neih zinga hniak ngah ber
leh huhang nei lian ber tih theih chu Rochun Thawnthu (Folktales) hi a ni. Dr. Lalruanga chuan, “Mizo thawnthu zirnaa
folktales han thlen hi a bu zawl thleng ang niin ka hria a. Hemi han luhchilh
hi chu a pumpui hai ṭet ang kan ni.” (Mizo Thawnthu Zirzauna, 29) a ti hial a
ni. Ani sawi hi a pawmawm hle nghe nghe. Mizo thawnthuah hian folktales hi kan
ngah nagiang mai a, a chhan chu eng pawh ni se kan ngah na nâ nâ chu kan hlutna
chen a awm lo thei lo va. Chhiar leh hmuh tur a tam bawk rêng a ni. Mizote
rilru chu a hniak tam lam lam ûm hi a ni a, chuvang chuan folktales-ah hian
hniak a tam em avangin ngaihtuah zui a hlawh lo thei ṭhin lo.
Folktales
kan tih hi chuan phuah chawp leh din chhuah chawp hi a kawk deuh bik a.
“Folktale chu phuahchawp deuh taka thawnthu phuah, mihring leh ramsa inpawlh
nawk thawnthu hi a ni,” (Literature Lamtluang, 371) Heti a nih avang hian
Folktales hi kan ngah em ni ang? Phuah chawp mai a awlsam vang nge ni ang a, pi
pute hun lai hian phuah chhan tur a lo tam zawk ni ang? tihte hi zawhna awm
thei tak a ni awm e.
2.1. Mizo
thawnthua Folktales ziarang
Mizo thawnthua Folktales kan neihte hian
ziarang hrang hrang a nei a. Chungte chu tawi tê têin i lo thlir teh ang.
A Plot :
Kan pi pute aṭanga thawnthu kan
inrochun (folktales)-te hi a tawi fel
hlawm hle a. Ramsa thawnthu (animal
tales)-te phei chu tawi fel tak tak, a sawi tum fûn kim si leh chiang si a
ni. Entir nan, Artui leh hmawlhte inlawm, zawngte leh satel thawnthu, zawngte
pipu uai leh thawnthu dang dangte hi a tawi fel em em a, chhiar hahdam khawpa
tawi fel tak si an ni hlawm.
A
thawnthu kalhmang pawh mawlmang tak (simple) si a ni tlangpui. Tin, a thawnthu
(story) pawh hlimawm tak tak a ni. A tlangpuiin a thawnthu ruangam chu, a ṭannaah
chuan “Hman lai hian” tih a ni a, a tawpah “hlim takin an awm” tih emaw a awm
ngei gei ṭhin. Tin, a tira buaina chu awlsam taka chinfel a ni leh ṭhin.
Virtue rewarded / vice punishment : Folktales kan neih zingah hian a changtute chu
mi ṭha an nih chuan a tawpah an fel rah an seng a, mi sual - vervek leh fing
kherek ang chi te chuan an sual man an tel a. Thihna emaw, vanduaina eng eng
emaw an tawk ṭhin. Zawng hi folktales-ah hian kan hmu hnem hle a. A fin
vervekna leh bumhmang a nihna hi a langsar hle bawk. Mahse, he a character ṭhat
loh avang hian a tawpah chhiat a tawk leh tho tho ṭhin tih kan hmu.
Character : Mizo thawnthua folktales-ah hian a changtu chu mihring a nih châng
a awm a. Ramsa a nih châng a awm bawk a. Pathian emaw, thil tithei tak a nih
châng a awm bawk. Chutih rualin a changtute chuan an mizia leh nihna an
kengkawh ṭha hle a, a tlangpui thuin flat character an ni tlangpui.
Zawngte te, Sakuh te, Runginu te, Satel te leh ramsa dang ṭhenkhatte chuan an
nungchang an vawng ṭha hlawm hle. Nimahsela, Bak leh Laiking erawh kha chuan an
nihna an kengkawh ṭha chiah lo tih kan hmu. Chungleng leh hnuaileng indo ṭum
khan bak chuan chungleng leh hnuaileng niin a insawi a, laiking pawh
thlanrawkpa khuangchawi lai khan lehlamah a awr a dum a, lehlamah a awr a sen
tih kan hmu bawk.
Motivation : Rochun thawnthu (folktales)-a a changtute chu
khalhtu bik awmin a lang ṭhin. Ramsa thawnthu bikah phei chuan hlauhna te, ei
leh bar chungchangah te, nawmsak duhna te chuan a khalh kal ṭhin a ni. Tin,
mihring lanna bikah pawh, hmeichhe hmelṭha leh duhawm tak tak te, hmangaihna te
chuan an nun a khalh kal ṭhin tih kan hmu bawk. An nun a khalh kal tawpna chu
khawii hmun pawh ni se, an nun khalhtu chu eng eng emaw tak a ni ṭhin.
2.2. Folktales
pawimawhna
Mizo thawnthuah hia folktales hian pawimawhna
tam tak a nei a. Hmangaihna thawnthu (Romantic tales), Nungcha thawnthu (Animal
tales), Fiamthu leh nuihzatthlak thawnthu (Jockes and humourous tales),
Thawnthu inchherchhuan (cumulative tales) te hian mihring nuna thil pawimawh
tak tak an tar lang a ni.
Pi pute thil ngaihsan zawng hriatna : Folktales-ah hian pi pute ngaihsanzawng kan
hre thei a. Hmelṭha an ngaisang em em a. Lawnglaii phei chu a hmelṭhatnain lui
kawi sarih a en thei hial a. Hmelṭhate chu an man a to hle mai a. Rîmtu pawh an
ngah thei hle. Hei bakah mi chak an ngaisang hle tih kan hre thei bawk.
Mualzavata, Phawlawngzammira, Pangpuielhtliaka leh pasalṭha huaisen tak tak,
Taitesena, Khuangchera leh mi dangte chu an ngaisang hle a. Pasalṭha awmnaah
chuan mipui thla a muang ṭhin a ni.
Pi pute nunphung tar langtu : Folktales kan neih aṭangte hian pi pute
khawsak zia kan hmu thei a. Ramsa thawnthu (animal folktales)-ah ngei pawh
“chaw lo chhum rawh se”, “hlo thlo rawh se”, “tui lo chawi rawh se”, “thing lo
phur rawh se”, “ar lo lawi rawh se”, “vawk chaw lo pe rawh se”, tihte kan hmu
a. Heta ṭang hian pi pute nunphunga bet tlat thil kan hmu a, Folktales
pawimawhzia leh ṭangkaizia a lang chho zel a ni.
Mizo pi pute thiamna leh finna lo lanna : Tun lai doctor thiam tak takte thiamna
ang chi hi pi pute hun lai pawh khan an lo ngaihtuah lawk thiam vek tih kan
hmu. Chu chu mihring taksaa vun an bel thei kha a ni. Lalruanga thawnthuah kan
hmu a. Lalruanga nau chu Keichala te khuaah a kal a, keimiho chuan an lo seh
hlum daih mai a; Lalruanga'n a luak chhuahtir leh a. Mahse, a zakhnuai a kim lo
tih a hmuhin chaichim vun a bel ta tih kan hmu. Hei hian kan pi pute
ngaihtuahna lo 'advance-zia' kan hmu a ni.
Nun dan ṭha inzirtirna : Thailungi leh Rahtea thawnthuah hian nuhrawn
chungchang kan hmu a. Nuhrawn chu pi pute dem em em a ni. Thailungi nuhrawnin
Thailungi pawi thirhlum zuarho hnena a hralh leh Rahtea chu a damloh inthawi
nana hman a tumna te hian hmanlaia nuhrawnte mizia a tar lang a ni. Tin,
Sichangneii chuan a fate a hmangaih lohzia a lang a. A feh hlana a thla thuhruk
a pasal leh a faten an lo la chhuak ṭhin tih a hriat avangin vanah a thlawh
chhohsan daih tih kan hmu.
Lei leh van inkalpawh : Thangsira leh Thangzaia thawnthu te,
Thlihranthanga leh Aithangveli thawnthu te, Sichangneii thawnthu leh Kelchawngi
thawnthu aṭangte hian lei leh van inkalpawh chungchang kan hmu a. Pi pute
ngaihtuahnaa van mi leh lei mi inkartawn kan hmu thei hi a hlutzia a lang
chiang hle.
Thih hnu : Thawnthuah hian thih hnu khawvel leh thih hnua thil awm dan kan
hmu a. Thih hnua Rihdil paltlang te, chumi hnua mitthi khuaa kal thu te, Fahrah
retheia thawnthua Fahrah retheia nu a thih hnua thinga a chan thu te, Tualvungi
leh Zawlpala te chu phengphehlepah an chang a, Chawngmawii leh Hrangchhuana
thawnthua an thih hnua arsia chan thu kan hmu bawk.
Heng
a chunga kan sawi zawng zawng aṭang hian pi pute nuna thil pawimawh tak tak te,
an ngaihtuahna sanzia te, an finthuril te, an chin dan leh nunphung te, an
khawvel te chu chiang takin kan hmu thei a. Chuvang chuan Folktales hian thu ṭha
leh hlu tak tak a pai kan ti lo thei lo vang. Chutiang zel chuan heng aṭang
hian History chhui pawh a awlsam phah ngei a beiseiawm hle bawk awm e.
2.2. Tlipna
Mizo thawnthua kan neih tam ber folktales hian
thu hlu, 'chhum ruah tui pai' anga tuihnang ṭha leh ṭangkai, ngaihnawm si a pai
avang hian tun aṭanga thlah awm zel turah pawh hlut a hlawh ngei a rinawm.
Chutih rualin kan tuanthu (myth)-te hi Mizo tan chuan Pathian thu ni lo mah se,
kan baibul ang tluka kan en thiam a ṭul hle ang. Amaherawhchu, kan rindan leh
ngaihdan te chu engtik hun pawha danglam thei a nih avangin pawm dan leh awih
chin tur pawh kan thliar zung zung thei lawisi. Kan thawnthu hluite hi a hlui
ang ngawta hnawl lovin, a hlutna zawng zel zawkin; ṭhang lo thar zel turte hian
vawng ṭhain an mawina mei chu chhem alh zel ang u.
_________________________________________________________________________________
Work cited
Dr. Lalruanga, Mizo thawnthu zirzauna
H. Laldinmawia, Literature Lamtluang
The Bible Society Of India, The Holy Bible
R.L. Thanmawia, Mizo Hnahthlak Thawnthu Vol. I
Bibliography
Lalruanga, Dr., Mizo thawnthu zirzauna, published
by Zomi book Agency, Printed at New Age Printers, 2000.
Lalthangliana, B., Pi pu zunleng (studies
in Mizo Culture & Folktales), first edition, printed at The
Govt. Press, Aizawl, Mizoram, 2007
Thanmawia, R.L., Mizo Hnahthlak Thawnthu
Vol II, 1st Edition, published by Din Din Heaven, Ramhlun South,
printed at Gilzom Offset, 2009
- - - - - - - - - -, Mizo Hnahthlak
Thawnthu Vol III, 1st Edition, published by
Din Din Heaven, Ramhlun South, printed at Gilzom Offset, 2011
Lalzuithanga, F., Laisuih (Essays ad Criticism), 1st
Edition, printed at Lois Bet Print & Publication, Chanmari Aizawl, 2015
Ngente, Lalrammawia, Thil
Bul Thawnthu (Creation Myth), reprint, published by H.C. Lalṭhasangi,
printed at Zorin Compugraphics, Aizawl, 2011
Govt. Hrangbana College, Mizo Thawnthu Zirzauna, published by Archive Committee
Comments
Post a Comment