Importance of Folk Songs for Mizo Literature

21st Sept. 2015

 Importance of Folk Songs for Mizo Literature

Kamkeuna
            Khawvel hnam hrang hrang hian Rochun thawnthu te, Hla hlui te leh Thuhlaril an neih heuh a, chung zingah chuan keini Mizote pawh hi kan bãng bik hauh lo mai. Hla hlui kan tih mai hi ‘Folk Song’ tiin lo sawi ta mai ila. Mizoten Folk Song kan neih aang hian thu ha leh hla ha te a piang zut zut a, a chhawr nahawm hlawm hle a ni. Heng folk song-ahte hian mi mal hming chawi hla a tam hle a, hla hlui kan neih zinga a tam ber a ni hial ang tih theih a ni.
            Mizoten hla hlui kan neih an hun hi chhui chian harsa hle mah se, hla hlui kan neihte hi 1300 - 1450 A.D. vela neih an niin a rin theih a ni. Chumi hnu aang chuan hla an phuah zel a, tlar hnih hla aanga tlar thum/tlar li thleng pawhin an phuah chho zel a ni. Tun thleng pawhin heng hla hlui henkhat hi kan hmu thei a, heng aangte hian thuhlaril (literature) lamah hmasawnna hmuh tur a awm a, literature tana châkkhài tam tak an pai bawk a ni. Mizo literature tana hla hlui (folk songs) pawimawhna henkhat kan tar lang dawn a ni.

History zir nan leh vawnhat nan
            Hla hlui (folk song)-te hi Mizo chanchin te, khawsak phung te, inrelbawl dan te, khawtlang hawiher te leh thil dang tam tak zir nan a ha hle a. Hnam changkang zawkte pawhin an hla hlui te, an thawnthu hlui te leh an kutchhuak aangtein hnam chanchin an chhui chhuak hin a. Keini Mizote ngei pawh hian kan hla hlui aangte hian kan hnam chanchin tam tak hmuh tur a awm a ni. Chu chuan folk song pawimawhzia a tilang chiang hle awm e.
            Hla hlui zinga langsar tak chu ‘Chawngchen zai’ hi a ni a, he chawngchen zai aang hian Mizo pi pute thangchhuah hin an nihzia te, chutianga thangchhuah tura inpuahchah ngaih nasatzia te, zu leh sa an buatsaih dan te a lang a.
Chawn in rel e, chawn tin thang in rel,
Bel lian sawmthawm chawn tin thang in rel. (Mizo Hla Hlui, 138)

He chawngchen hla ‘Hla tluang’ aang hian zu bel an kan hmu a, khawtlangah zu an khap lo va; thiam takin hlim takin an zu ho dial dial hin tih a lang.
            Hei bakah hian salu lam zai aangin pasalhate dinhmun te, pi pute khawsak dan hniamzia a lang thei. Sa lam zai henkhat lo en ila,
Khisa tuk chhuak chhumpui zing hnuaiah,
A ki riu riau, riang lo thlawh nan a ha e. (History of Mizo Literature, 35)
He hla tlar hnih aang hian pi pute khawsak la mawlzia a lang a, sakhi ki mai mai pawh hlo thlawh nan an duh a, hmanrua an nei ha lo tih a lang bawk. Hetianga history thil chhui zelna atana pawimawh chu kan hla hlui hi a ni pakhat a, a hlu hle a ni.
            Literature leh History chu a inzawm tlat a, chutianga literature-a dah tur history siamtu pawimawh tak chu folk song a ni a, Mizo thu leh hla tan a pawimawh hle. Fahrah hlado kan neih aangte pawh khan fahrah nun kan hmu thei a. Mizo khawtlanga fahrah retheihzia te, an hlawhtlin uma an nu/pa thi tawhte an ngaihzia kan hmu thei. Heng kan tar lan takte hi history mai mai angin lang mah se Mizo literature-a thawnthu chhinchhiah tlak tak tak pai a nih avangin kan ngaihlu lo thei lo va; Literature huanga pawimawh tak a ni.

Mizo thu leh hla vawnhat nan
            Thu leh hla vawnhat hi hnam tin tan a pawimawh em em a. Engtia vawnhat chi nge tih pawh ngaihtuah a tam thei hle ang. Mizo thawnthu te, hla te, hnam kalphung te chu thu hmanga vawnhat sèn a ni lo va, chuvang chuan hla hmangin vawnhat theih a lo nit a a. Kan hla hlui (follk song) te kan thlir chuan a hen chu thawnthu atana hman mai theih te a ni a. A hen erawh chu history atan a angkai hle bawk.
Mipa hmingchawi zai leh hmeichhe hmingchawi zai aang bik phei hi chuan a hla phèna thil inphum tam tak kan hmu thei a. Chungte chu thua sawi chhuah vek rem lo, mahse hlaa a awm avanga fiah em em si a ni hin. Chutiang zel chuan hla hluia tawi fel taka thu ha leh awngkam ha tak taka awm, thutluanga dah chhuah rem lo a tam hle bawk ang. Chuvang chuan hla hluite hi thu leh hla (literature) vawnhat nan a angkai hle awm e. Sadawtin thla hualna hla an chham aang rigawt pawh hian  a thua tam tak sawi theih tur kha hla hmangin tawi tak siin a rawn phuah chhuak ta hin a ni. Hetianga mal insawmna awngkam leh hla ha tak tak kan neih theihna chhan chu ‘folk song’ a ni.
Poetry huanga hmasawnna rahbi
            Mizo hla hluite hi poetry zirna huang aanga the chuan hausak deuhna lai a nei a. Chungte chuan Mizo folk song hi a dah sang a tih theih ang. Hla hlui (Folk Song) hi literature hmahruaitu pawimawh tak a ni a. Folk song aang hian thu leh hla ha tak tak, hangthar thlenga uar chhoh zel tur leh vawn nun zel tur thil a piang euh mai a ni. Poetry huangah phei chuan genre hrang hrang kan hmu nghe nghe. Heng genre kan hmuhte hian Mizo literature a tihausain a tichangtlung hle a tih theih ang. Chutih rual chuan hetianga poetry chi hrang hrang hmanga pi puten hla an lo phuah hian an finzia leh an lo ‘advance’zia kan hmu thei ang.
Intukna hla / Satire poetry
            Mizo hla hluiah khan inphuah elna leh intukna hla kan hmu nual mai a. Chuta kan sawi hmasak tur chu Laltheri zai hi a ni. Laltheri (a hming tak Lalchawngpuii) hi Sailo lal fanu a ni a, Hnamchawm tlangval Chalthanga nen an inngaizawng a. Khaw tlangvalte chuan lal hnenah an hêk a, lal chuan a that turin mi a tir ta a ni. Chu a mi tirhte chuan Chalthanga chu zu an khawn laiin a hnung lam aangin hreipuiin an chêk hlum ta a. Chu chu Laltheri'n a lo hriat chuan a rilru na leh khawhar avang chuan silhfen bel lovin khawlai a vêl ta a,
            Bawmzo ral mah dar ang chhai ngam lo,
            Bel zu kungah ka di Chalthanga, chawngsai ang sât e. (241)
A nu chuan puan nena um zuiin; mahse Laltheri chuan a nu a lo chhanna hla ha tak kan neih phah ta a ni –
            Ka nêmte puan ka chawi lo vang ka nu
            Ka di Chalthanga zalna mah, chhimhlei tualdaiah,(241) tiin.
            He hla aanga kan hmuh chu intukna leh inphuah elna hi a lo hlu hle mai a, Mizo literature-a poetry huang zauhtu pawimawh tak niin a lang. Hei bakah hian kan hla neih zinga upa pawl tak Thailungi zai aang hian intukna hla kan hmu a. Thailungi chu a nuhrawnin Pâwih thîr hlum zuar hnenah thîr hlum pakhatin a hralh a, an kal liam hnu chuan a tâitiang te, a êm te leh a hnam te a nu chuan a kentir loh avang chuan a inthiam lo leh deuh va; um zui a, hetiang hian hlain a va au a.
            Thailungi, Thailungi,
            I tiangthir tê lo nghâk la,
            I hlantai tê lo nghâk la ,(686) a han ti a. Thailungi chuan heti hian a lo tihel ve ta ngat a ni.
            Chhaktiang khi chen ka thlen chuan,
            Tiangthir a ha bo ngai lo,
            Hlantai a ha bo ngai lo, (686)  tiin a nuhrawn chu a hnar fithla hak a ni.

            Rahtea chu a nunhrawn chuan dah bo a duh avangin a na der a, thawi dam nan Rahtea kher a ngen tlat a. Mahse chu chu a lo hre ru si a, Rahtea chu a tlan bo ta a; Thingsiri kungah a par zu a tlan a, a û chu ko tur chuan a va kal a
            Rahte, Rahte, lo hawng rawh
            I nu'n khuang a chawi dawn e,
            I pa'n khuang a chawi dawn e,
            Rahte, Rahte lo hawng rawh, tiin. Chutah, Rahte chuan,
            Ka u, ka u, kir leh tawh
            Ka thin ka lung in ei ai chuan,
            Thingsiri par ka tlan e,
            Ka puar e ka fan e, (687) tiin a lo hnar a. A pi a va kohtir pawhin chutiang chuan a lo chhang zel si, a tawpah a nuhrawn chu a va kal ta a. Rahte chuan,
            Ka nu min ngai ma nâng che,
Keiin ka ngai ma nang che, reng (687)  a ti a, therengah a chang ta daih a ni.
            Heng bakah hian Mizo chanchina inrun, inrawk hmingthang ber ‘Thlanrawn rawt hla’ te kha intukna hla ha tak a ni a. Chhim leh hmar indo (1849-1855) intukna hlaa Vuttaia leh Lalpuithanga te intukna/inphuah elna te kha kan thlir chuan poetry huanga satire ha tak mai kan hmu.
            Buanhmun pai ang pawm tawh hnu,
            Chengteah lam ang let e,
Lalpuithang lema,
A lema lema. (690)
Kan sawi sêng lo vang a. Heng bakah hian Lalvunga zai te, Awithangpa leh Diriallova intukna hlate ka hmu thei bawk a ni. A chunga kan sawi tak zawng zawng aang hian folk song hlutna leh hausakna kan hmu a. Chutiang bawk chuan Mizo Literature-ah sulsutu pawimawh tak a ni a, poetry huanga hmhruaitu ha tak leh tihausatu pawimawh tak a ni.
Self boasting / Self Centredness
            Mahni indahsanna leh inchhuanna hla hi hla hluiah hian kan ngah hle mai a. Hla hlui (folk song) ziarang pawimawh tak pakhat pawh a ni bawk awm e. Hei hian Mizo Literature a tihausa a, huang a zauh a ni. Tin, Mizo hla hluiahte hian mimal hmingchawi hla a tam hle a. Mizo hla hlui te kha a tlangpui thuin mahni an insawichhuahna (subjective) poetry a ni a. (Literature Lamtluang, 135) Hei hi a nih avang hian Hlado te, Bawhhla te, Chaihla te, Salulam zai te hi mimal inphuahna a ni tlangpui a, inpho chhuahna hla a ni. Chuvang chuan hetianga mahni indah sanna hla ziarang Mizoten kan lo nei diam hi Mizo Literature hausakna tizualtu a ni ngeiin a rinawm. Heng hlado leh bawhhla bikah phei hi chuan pasalhate inchhuanna, an chakzia an tar lanna hla a chuang hin a. Hmanlai nuna inelna boruak a tar lang tlangpui a, hetiang hla ziarang hian Mizo literature-ah hum zau tak a luah a ni.
Hla thu kal hiang (parallelism)
            Hei hi pi puten an chin hmasak pawl a nih a rinawm a. A awmzia chu hetianga hlahril hian awmze thuk tak a nei a, a awngkam pawh a felfai hin hle. Mizo hla hlui kalhmang dang leh chu hla thu kal hiang (parallelism) hi a ni. Tlar hnih hlaah chuan tlar khatna thu kha tlar hnihnaah awngkam dang a sawi nawn pahin tlip a ni hin. (History of Mizo Literature, 43) Sakhal zai leh Lumtui zaia mi lo en ila,
            Nghalpa ha ha ram tin fang,
            A khaltu Chawngtinleri.
            A khaltu Chawngtinleri,
Lianchia runah thang hlei tlung.

Kan ngai, kan ngai, lung kan mawl ta e,
Phu loh kan ngai lung kan mawl ta e.
Ka ba, ka ba, ka puang ngam lo ve,
Chin phu ka ba, ka puang ngam lo ve. (43-44)

Confessional Poetry hringchhuaktu
            Mizo folk song kan thlir chuan hmeichhe hming chawi te, mipa hmingchawi leh hla dang dangah mahni inpho chhuahna leh inpuanna; zep leh sumkar nei lova inpuanna kan hmu. Laltheri phei chu a ngaihzawngpa Chalthanga an thahsak avangin ruakin khawlai a vel a. Huaisen takin a harsatna avang chuan chhel takin a awm tlat a, Chalthanga ngaiin a hun a hmang tar eng a ni.
            An rawn hung e, chawltui ningzu a laiah
            Chhuihthang, ka di, za te’n dawn dun i.
Laltheri bakah hian Darpawngi pawh hian huaisen takin a harsatna, retheihna leh hrehawmna te chu a tuar a. Lalnu meuh pawh chhang ga khawpa huaisen a ni. Anni pahnih aang hian mahni inpuanna leh hmeichhia te nihna kan hmu thei a. Hmangaihna la na tak chu hmeichhia hi an ni tih a lang chiang hle bawk.
Lianchhiari zai kan en leh chuan Chawngfianga nen an inneih theih loh vangin nupui pasal an nei ve ve a. Mahse, an neih ve ve hnu pawh chuan an inhmu leh a, a la ngai reng tho va. Lianchhiari chuan Chawngfianga a ngaihzia a tilang a, zep lovin a pho lang hial hin.
Mahriaka ram va uan,
Lunglai ka mawl mang e,
I zun ka phur hning hniang
Chhawlthing nem hnuaiah ê. (226)
Heng kan tar lante hian Mizo literature a tiphuisui a, zep leh sumkar nei lova hetianga inpuanna hian literature-ah hmasawnna leh chona a siam hin a ni.

Social Satire
            Saikuti zai kan thlir chuan khawtlang lama elsenna kan hmu a. Zahpah nei lovin a rilrua thu awm chu hlain a puang chhuak ta tawp mai a ni.
            In zuah sual e, chhuahtlang thing lenbuang
            Chunglum lianak chhunrawl a vai e. (245)
            Heta tlangvalho a deusawh mai hian Saikuti huaisenzia a tilang a, tun hnu thlenga social satire kan neihna chhan pawh niin  lang. Tun hnu deuha F. Laltuaia leh mi dang dang phuahte hian pi pute hun laia social satire kha a chhawm zel a tih theih awm e. Satire lama sulsutu pawimawh chu folk song hi a nih avangin Mizo literature-ah Folk song hi a pawimawh lehzual a ni.

Autobiography / Biography awm anna
            Mizo hla hlui aang hian mahni chanchin sawi leh ziah tura chiang tam tak a awm a. Mi mal hmingchawi hla tam tak aang hian anmahni chanchin tar lan a tam hle a. Mi dangin an phuahsak te chu awm ve mah se, a chachin chi hrang hrang kan hriat theih avang hian folk song hi mahni chanchin/mi chanchin chhuina ha tak a ni kan ti lo thei lo vang. Confessional Poetry kan sawi tak ang kha a nih rualin mahni chanchin hla hmanga ziahna, dahhatna a ni ve thei bawk a. Chuvang chuan kan hla hlui (folk song) te kha Mizo literature-a Autobiography / Biography siamna atana hmatheh leh, neih hmasak pawl a ni kan ti lo thei lo vang.

Mizo Drama tihausatu
            Mizo lemchan thawnthuah hian hla hlui awmna hi kan ngah falua lo va. Mahse, lemchan thawnthu ziakahte hian hla hlui pawimawhna kan hmu thei bawk awm e. Lemchan khawvel – I bua Ropuiliani lemchana Lianpuia leh Lalvunga inkara inelsenna hi a ni.
            Lalvunga’n ka lian a ti, Farzawl a luah,
A luah sual e, changsial sawmthum an la e.
Tin, he lehkhabua mi vêk, Thawmvunga lemchanah hian lal leh lal inbeihna kan hmu. Hla hmangin an intih el a ni. Vuttaia chuan,
Buanhmun pai ang pawm tawh hnu,
           Chengteah lam ang let e,
Lalpuithang lema,
A lema lema. tiin an phuah el sak mai a.
Hetianga personal satire hian Drama, a chana chan pawh ni se, a tichangtlung ta hrim hrim a. Folk Song pawimawhna chu hengte hi a ni a. Humhalha chhêm nung zel turin kan mawhphurna pawh a sang hle mai. Mizo literature-a thawh hlawk tak tak chu poetry lam hi a nih avangin Mizo hla hlui (folk song) te hi Literature tan a pawimawhin a hlu em em a ni.


Works Cited

Thanmawia, R.L., Mizo Hla Hlui (Mizo Folk Songs). published by Din Din Heaven. printed    at Gilzom Offset, Aizawl. 2012.

Department of Mizo. MZU, History of Mizo Literature. printed at Gilzom Offset. Aizawl. 2013.


Bibliography

Thanmawia, R.L., Ngirtling, 5th reprint, published by College Text Book (Mizo) Editorial      Board. printed at
Gilzom Offset. Aizawl. 2011

Thanmawia, R.L., Mizo Hla Hlui (Mizo Folk Songs), published by Din Din Heaven. printed at Gilzom Offset.
                Aizawl. 2012.

Department of Mizo, MZU. History of Mizo Literature. printed at Gilzom Offset. Aizawl. 2013

Laldinmawia, H., Literature Lamtluang (An introduction of literary theory and criticism). published by
CreatiVentures. KL Offset Printers. Aizawl. 2015. print.

Khiangte, Laltluangliana Dr., Lemchan Khawvel – I. published by LTL publications.Felfim Computers. 4th

Edition . 2004. Print.

Comments

  1. Lalvunga chai hi a lam dan step in dawt dan hi khawiah nge hmuh theih a nih ang

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular posts from this blog

RAM LEH HNAM HUMHALH

MIZO THAWNTHUA MYTH LEH FOLKTALES ZIR ZAUNA

A Book Review On 'Aukhawk Lasi'