Importance of Folk Songs for Mizo Literature
21st Sept.
2015
Importance of Folk Songs for Mizo Literature
Kamkeuna
Khawvel hnam hrang hrang hian Rochun
thawnthu te, Hla hlui te leh Thuhlaril an neih ṭheuh
a, chung zingah chuan keini Mizote pawh hi kan bãng bik hauh lo mai. Hla hlui
kan tih mai hi ‘Folk Song’ tiin lo sawi ta mai ila. Mizoten Folk Song kan neih
aṭang hian thu ṭha
leh hla ṭha te a piang zut zut a, a chhawr
nahawm hlawm hle a ni. Heng folk song-ahte hian mi mal hming chawi hla a tam
hle a, hla hlui kan neih zinga a tam ber a ni hial ang tih theih a ni.
Mizoten hla hlui kan neih ṭan
hun hi chhui chian harsa hle mah se, hla hlui kan neihte hi 1300 - 1450 A.D.
vela neih ṭan niin a rin theih a ni. Chumi
hnu aṭang chuan hla an phuah zel a, tlar
hnih hla aṭanga tlar thum/tlar li thleng
pawhin an phuah chho zel a ni. Tun thleng pawhin heng hla hlui ṭhenkhat
hi kan hmu thei a, heng aṭangte hian thuhlaril (literature)
lamah hmasawnna hmuh tur a awm a, literature tana châkkhài tam tak an pai bawk
a ni. Mizo literature tana hla hlui (folk songs) pawimawhna ṭhenkhat
kan tar lang dawn a ni.
History zir nan leh
vawnṭhat nan
Hla hlui (folk song)-te hi Mizo
chanchin te, khawsak phung te, inrelbawl dan te, khawtlang hawiher te leh thil
dang tam tak zir nan a ṭha hle a. Hnam changkang zawkte
pawhin an hla hlui te, an thawnthu hlui te leh an kutchhuak aṭangtein
hnam chanchin an chhui chhuak ṭhin a. Keini Mizote ngei pawh hian
kan hla hlui aṭangte hian kan hnam chanchin tam
tak hmuh tur a awm a ni. Chu chuan folk song pawimawhzia a tilang chiang hle
awm e.
Hla hlui zinga langsar tak chu
‘Chawngchen zai’ hi a ni a, he chawngchen zai aṭang
hian Mizo pi pute thangchhuah ṭhin an nihzia te, chutianga
thangchhuah tura inpuahchah ngaih nasatzia te, zu leh sa an buatsaih dan te a
lang a.
Chawn in rel e, chawn tin thang in
rel,
Bel lian sawmthawm chawn tin thang
in rel. (Mizo Hla Hlui, 138)
He chawngchen hla ‘Hla tluang’ aṭang
hian zu bel an kan hmu a, khawtlangah zu an khap lo va; thiam takin hlim takin
an zu ho dial dial ṭhin tih a lang.
Hei bakah hian salu lam zai aṭangin
pasalṭhate dinhmun te, pi pute khawsak
dan hniamzia a lang thei. Sa lam zai ṭhenkhat lo en ila,
Khisa
tuk chhuak chhumpui zing hnuaiah,
A
ki riu riau, riang lo thlawh nan a ṭha e. (History of Mizo Literature,
35)
He hla tlar hnih aṭang
hian pi pute khawsak la mawlzia a lang a, sakhi ki mai mai pawh hlo thlawh nan
an duh a, hmanrua an nei ṭha lo tih a lang bawk. Hetianga
history thil chhui zelna atana pawimawh chu kan hla hlui hi a ni pakhat a, a
hlu hle a ni.
Literature leh History chu a inzawm
tlat a, chutianga literature-a dah tur history siamtu pawimawh tak chu folk
song a ni a, Mizo thu leh hla tan a pawimawh hle. Fahrah hlado kan neih aṭangte
pawh khan fahrah nun kan hmu thei a. Mizo khawtlanga fahrah retheihzia te, an
hlawhtlin ṭuma an nu/pa thi tawhte an
ngaihzia kan hmu thei. Heng kan tar lan takte hi history mai mai angin lang mah
se Mizo literature-a thawnthu chhinchhiah tlak tak tak pai a nih avangin kan
ngaihlu lo thei lo va; Literature huanga pawimawh tak a ni.
Mizo thu leh hla
vawnṭhat nan
Thu leh hla vawnṭhat
hi hnam tin tan a pawimawh em em a. Engtia vawnṭhat
chi nge tih pawh ngaihtuah a tam thei hle ang. Mizo thawnthu te, hla te, hnam
kalphung te chu thu hmanga vawnṭhat sèn a ni lo va, chuvang chuan
hla hmangin vawnṭhat theih a lo nit a a. Kan hla
hlui (follk song) te kan thlir chuan a ṭhen chu thawnthu atana hman mai
theih te a ni a. A ṭhen erawh chu history atan a ṭangkai
hle bawk.
Mipa hmingchawi zai leh hmeichhe
hmingchawi zai aṭang bik phei hi chuan a hla phèna
thil inphum tam tak kan hmu thei a. Chungte chu thua sawi chhuah vek rem lo,
mahse hlaa a awm avanga fiah em em si a ni ṭhin.
Chutiang zel chuan hla hluia tawi fel taka thu ṭha
leh ṭawngkam ṭha
tak taka awm, thutluanga dah chhuah rem lo a tam hle bawk ang. Chuvang chuan
hla hluite hi thu leh hla (literature) vawnṭhat
nan a ṭangkai hle awm e. Sadawtin thla
hualna hla an chham aṭang rigawt pawh hian a thua tam tak sawi theih tur kha hla hmangin
tawi tak siin a rawn phuah chhuak ta ṭhin a ni. Hetianga mal insawmna ṭawngkam
leh hla ṭha tak tak kan neih theihna chhan
chu ‘folk song’ a ni.
Poetry huanga
hmasawnna rahbi
Mizo hla hluite hi poetry zirna
huang aṭanga the chuan hausak deuhna lai a
nei a. Chungte chuan Mizo folk song hi a dah sang a tih theih ang. Hla hlui
(Folk Song) hi literature hmahruaitu pawimawh tak a ni a. Folk song aṭang
hian thu leh hla ṭha tak tak, ṭhangthar
thlenga uar chhoh zel tur leh vawn nun zel tur thil a piang ṭeuh
mai a ni. Poetry huangah phei chuan genre hrang hrang kan hmu nghe nghe. Heng
genre kan hmuhte hian Mizo literature a tihausain a tichangtlung hle a tih
theih ang. Chutih rual chuan hetianga poetry chi hrang hrang hmanga pi puten
hla an lo phuah hian an finzia leh an lo ‘advance’zia kan hmu thei ang.
Intukna hla / Satire
poetry
Mizo hla hluiah khan inphuah elna
leh intukna hla kan hmu nual mai a. Chuta kan sawi hmasak tur chu Laltheri zai
hi a ni. Laltheri (a hming tak Lalchawngpuii) hi Sailo lal fanu a ni a,
Hnamchawm tlangval Chalthanga nen an inngaizawng a. Khaw tlangvalte chuan lal
hnenah an hêk a, lal chuan a that turin mi a tir ta a ni. Chu a mi tirhte chuan
Chalthanga chu zu an khawn laiin a hnung lam aṭangin hreipuiin an chêk hlum ta a. Chu chu
Laltheri'n a lo hriat chuan a rilru na leh khawhar avang chuan silhfen bel
lovin khawlai a vêl ta a,
Bawmzo ral mah dar ang chhai ngam lo,
Bel zu kungah ka di Chalthanga,
chawngsai ang sât e. (241)
A
nu chuan puan nena um zuiin; mahse Laltheri chuan a nu a lo chhanna hla ṭha tak kan neih phah ta a ni –
Ka nêmte puan ka chawi lo vang ka nu
Ka di Chalthanga zalna mah,
chhimhlei tualdaiah,(241) tiin.
He
hla aṭanga
kan hmuh chu intukna leh inphuah elna hi a lo hlu hle mai a, Mizo literature-a
poetry huang zauhtu pawimawh tak niin a lang. Hei bakah hian kan hla neih zinga
upa pawl tak Thailungi zai aṭang
hian intukna hla kan hmu a. Thailungi chu a nuhrawnin Pâwih thîr hlum zuar
hnenah thîr hlum pakhatin a hralh a, an kal liam hnu chuan a tâitiang te, a êm
te leh a hnam te a nu chuan a kentir loh avang chuan a inthiam lo leh deuh va;
um zui a, hetiang hian hlain a va au a.
Thailungi, Thailungi,
I tiangthir tê lo nghâk la,
I hlantai tê lo nghâk la ,(686) a
han ti a. Thailungi chuan heti hian a lo tihel ve ta ngat a ni.
Chhaktiang khi chen ka thlen chuan,
Tiangthir a ṭha bo ngai lo,
Hlantai a ṭha bo ngai lo, (686) tiin a nuhrawn chu a hnar fithla ṭhak a ni.
Rahtea
chu a nunhrawn chuan dah bo a duh avangin a na der a, thawi dam nan Rahtea kher
a ngen tlat a. Mahse chu chu a lo hre ru si a, Rahtea chu a tlan bo ta a;
Thingsiri kungah a par zu a tlan a, a û chu ko tur chuan a va kal a
Rahte, Rahte, lo hawng rawh
I nu'n khuang a chawi dawn e,
I pa'n khuang a chawi dawn e,
Rahte, Rahte lo hawng rawh, tiin.
Chutah, Rahte chuan,
Ka u, ka u, kir leh tawh
Ka thin ka lung in ei ai chuan,
Thingsiri par ka tlan e,
Ka puar e ka fan e, (687) tiin
a lo hnar a. A pi a va kohtir pawhin chutiang chuan a lo chhang zel si, a
tawpah a nuhrawn chu a va kal ta a. Rahte chuan,
Ka nu min ngai ma nâng che,
Keiin ka ngai ma nang che, reng (687) a ti a, therengah a chang ta daih a ni.
Heng
bakah hian Mizo chanchina inrun, inrawk hmingthang ber ‘Thlanrawn rawt hla’ te
kha intukna hla ṭha
tak a ni a. Chhim leh hmar indo (1849-1855) intukna hlaa Vuttaia leh
Lalpuithanga te intukna/inphuah elna te kha kan thlir chuan poetry huanga
satire ṭha
tak mai kan hmu.
Buanhmun
pai ang pawm tawh hnu,
Chengteah
lam ang let e,
Lalpuithang
lema,
A
lema lema. (690)
Kan
sawi sêng lo vang a. Heng bakah hian Lalvunga zai te, Awithangpa leh Diriallova
intukna hlate ka hmu thei bawk a ni. A chunga kan sawi tak zawng zawng aṭang hian folk song hlutna leh hausakna kan
hmu a. Chutiang bawk chuan Mizo Literature-ah sulsutu pawimawh tak a ni a,
poetry huanga hmhruaitu ṭha
tak leh tihausatu pawimawh tak a ni.
Self boasting / Self Centredness
Mahni
indahsanna leh inchhuanna hla hi hla hluiah hian kan ngah hle mai a. Hla hlui
(folk song) ziarang pawimawh tak pakhat pawh a ni bawk awm e. Hei hian Mizo
Literature a tihausa a, huang a zauh a ni. Tin, Mizo hla hluiahte hian mimal
hmingchawi hla a tam hle a. Mizo hla hlui te kha a tlangpui thuin mahni an
insawichhuahna (subjective) poetry a ni a. (Literature Lamtluang, 135) Hei hi a
nih avang hian Hlado te, Bawhhla te, Chaihla te, Salulam zai te hi mimal
inphuahna a ni tlangpui a, inpho chhuahna hla a ni. Chuvang chuan hetianga
mahni indah sanna hla ziarang Mizoten kan lo nei diam hi Mizo Literature
hausakna tizualtu a ni ngeiin a rinawm. Heng hlado leh bawhhla bikah phei hi
chuan pasalṭhate
inchhuanna, an chakzia an tar lanna hla a chuang ṭhin a. Hmanlai nuna inelna boruak a tar lang
tlangpui a, hetiang hla ziarang hian Mizo literature-ah hum zau tak a luah a
ni.
Hla thu kal ṭhiang (parallelism)
Hei
hi pi puten an chin hmasak pawl a nih a rinawm a. A awmzia chu hetianga hlahril
hian awmze thuk tak a nei a, a ṭawngkam
pawh a felfai ṭhin
hle. Mizo hla hlui kalhmang dang leh chu hla thu kal ṭhiang (parallelism) hi a ni. Tlar hnih hlaah
chuan tlar khatna thu kha tlar hnihnaah ṭawngkam
dang a sawi nawn pahin tlip a ni ṭhin.
(History of Mizo Literature, 43) Sakhal zai leh Lumtui zaia mi lo en ila,
Nghalpa
ha ṭha
ram tin fang,
A
khaltu Chawngtinleri.
A
khaltu Chawngtinleri,
Lianchia
runah thang hlei tlung.
Kan
ngai, kan ngai, lung kan mawl ta e,
Phu
loh kan ngai lung kan mawl ta e.
Ka
ba, ka ba, ka puang ngam lo ve,
Chin
phu ka ba, ka puang ngam lo ve. (43-44)
Confessional Poetry hringchhuaktu
Mizo
folk song kan thlir chuan hmeichhe hming chawi te, mipa hmingchawi leh hla dang
dangah mahni inpho chhuahna leh inpuanna; zep leh sumkar nei lova inpuanna kan
hmu. Laltheri phei chu a ngaihzawngpa Chalthanga an thahsak avangin ruakin
khawlai a vel a. Huaisen takin a harsatna avang chuan chhel takin a awm tlat a,
Chalthanga ngaiin a hun a hmang tar eng a ni.
An
rawn hung e, chawltui ningzu a laiah
Chhuihthang,
ka di, za te’n dawn dun i.
Laltheri
bakah hian Darpawngi pawh hian huaisen takin a harsatna, retheihna leh
hrehawmna te chu a tuar a. Lalnu meuh pawh chhang ga khawpa huaisen a ni. Anni
pahnih aṭang
hian mahni inpuanna leh hmeichhia te nihna kan hmu thei a. Hmangaihna la na tak
chu hmeichhia hi an ni tih a lang chiang hle bawk.
Lianchhiari
zai kan en leh chuan Chawngfianga nen an inneih theih loh vangin nupui pasal an
nei ve ve a. Mahse, an neih ve ve hnu pawh chuan an inhmu leh a, a la ngai reng
tho va. Lianchhiari chuan Chawngfianga a ngaihzia a tilang a, zep lovin a pho
lang hial ṭhin.
Mahriaka
ram va ṭuan,
Lunglai
ka mawl mang e,
I
zun ka phur hning hniang
Chhawlthing
nem hnuaiah ê. (226)
Heng
kan tar lante hian Mizo literature a tiphuisui a, zep leh sumkar nei lova
hetianga inpuanna hian literature-ah hmasawnna leh chona a siam ṭhin a ni.
Social Satire
Saikuti
zai kan thlir chuan khawtlang lama elsenna kan hmu a. Zahpah nei lovin a rilrua
thu awm chu hlain a puang chhuak ta tawp mai a ni.
In
zuah sual e, chhuahtlang thing lenbuang
Chunglum
lianak chhunrawl a vai e. (245)
Heta
tlangvalho a deusawh mai hian Saikuti huaisenzia a tilang a, tun hnu thlenga
social satire kan neihna chhan pawh niin
lang. Tun hnu deuha F. Laltuaia leh mi dang dang phuahte hian pi pute
hun laia social satire kha a chhawm zel a tih theih awm e. Satire lama sulsutu
pawimawh chu folk song hi a nih avangin Mizo literature-ah Folk song hi a
pawimawh lehzual a ni.
Autobiography / Biography awm ṭanna
Mizo
hla hlui aṭang
hian mahni chanchin sawi leh ziah tura chiang tam tak a awm a. Mi mal
hmingchawi hla tam tak aṭang
hian anmahni chanchin tar lan a tam hle a. Mi dangin an phuahsak te chu awm ve
mah se, a chachin chi hrang hrang kan hriat theih avang hian folk song hi mahni
chanchin/mi chanchin chhuina ṭha
tak a ni kan ti lo thei lo vang. Confessional Poetry kan sawi tak ang kha a nih
rualin mahni chanchin hla hmanga ziahna, dahṭhatna a ni ve thei bawk a. Chuvang chuan kan
hla hlui (folk song) te kha Mizo literature-a Autobiography / Biography siamna
atana hmatheh leh, neih hmasak pawl a ni kan ti lo thei lo vang.
Mizo Drama tihausatu
Mizo
lemchan thawnthuah hian hla hlui awmna hi kan ngah falua lo va. Mahse, lemchan
thawnthu ziakahte hian hla hlui pawimawhna kan hmu thei bawk awm e. Lemchan
khawvel – I bua Ropuiliani lemchana Lianpuia leh Lalvunga inkara inelsenna hi a
ni.
Lalvunga’n ka lian a ti, Farzawl a luah,
A
luah sual e, changsial sawmthum an la e.
Tin,
he lehkhabua mi vêk, Thawmvunga lemchanah hian lal leh lal inbeihna kan hmu.
Hla hmangin an intih el a ni. Vuttaia chuan,
Buanhmun
pai ang pawm tawh hnu,
Chengteah
lam ang let e,
Lalpuithang
lema,
A
lema lema. tiin an phuah el sak mai a.
Hetianga personal satire hian Drama, a chana
chan pawh ni se, a tichangtlung ta hrim hrim a. Folk Song pawimawhna chu
hengte hi a ni a. Humhalha chhêm nung zel turin kan mawhphurna pawh a sang hle
mai. Mizo literature-a thawh hlawk tak tak chu poetry lam hi a nih avangin Mizo
hla hlui (folk song) te hi Literature tan a pawimawhin a hlu em em a ni.
Works Cited
Thanmawia, R.L., Mizo Hla Hlui (Mizo Folk Songs). published
by Din Din Heaven. printed at Gilzom
Offset, Aizawl. 2012.
Department of Mizo. MZU, History of
Mizo Literature. printed at Gilzom Offset. Aizawl. 2013.
Bibliography
Thanmawia, R.L., Ngirtling,
5th reprint, published by College Text Book (Mizo)
Editorial Board. printed at
Gilzom
Offset. Aizawl. 2011
Thanmawia, R.L., Mizo
Hla Hlui (Mizo Folk Songs), published by Din Din Heaven. printed at Gilzom
Offset.
Aizawl. 2012.
Department of Mizo, MZU. History
of Mizo Literature. printed at Gilzom Offset. Aizawl. 2013
Laldinmawia,
H., Literature Lamtluang (An introduction of literary theory and criticism).
published by
CreatiVentures. KL Offset Printers. Aizawl.
2015. print.
Khiangte, Laltluangliana
Dr., Lemchan Khawvel – I. published by
LTL publications.Felfim Computers. 4th
Edition . 2004. Print.
Lalvunga chai hi a lam dan step in dawt dan hi khawiah nge hmuh theih a nih ang
ReplyDelete