Study of Epic (Mizo)
Epic
( Pasalṭha Hla )
Khawvel
hmun hrang hrangah hian hnam hrang hrang hian hnam zia, tih dan phung kan nei ṭheuh
a. Chu'ng zingah chuan thil pakhat ropui deuh han thlîr ila, 'Mi huaisen',
'Pasalṭhate' hi an ni. Chu'ng mi huaisen leh pasalṭha, ral hmaa zãm ngai
lote chuan hnam tinah hian ngaihsàn an hlawh a, ram leh hnam chhanhimtute ngat
phei phei chu an chhuan leh rin ber an ni ṭhin. Hnam leh Ram tin hian chu'ng
pasalṭhate chawimawina, fakna leh tihropuina hla a nei ṭheuh a. Tin, an chanchin
tlangpuite pawh thawnthu ang deuhvin sawi a ni hial ṭhin. Chu'ngte chu tun ṭuma
kan sawi tum ber, hlaa siam ngeia Pasalṭhate chanchin/thawnthu sawina hi a ni
a, chu chu sap ṭawnga 'EPIC'
kan tih hi a ni.
![]() |
Epic of Gilgamesh |
'Epic' tih thumal hi
Greek ṭawnga Epikos emaw Epos tih aṭanga
lak chhuah a ni a. A awmzia chu mi huaisen hmingthangte fakna leh chawimawina
hla, hla thu hmanga thawnthu phuah (narrative) a ni a. Epic kan tih hian pasalṭhat
hla tih hian phawk chhuak chiang viau mah se, a awmze dang lehah chuan Thawnthu-hla-sei
tiin Lalnunpuia Renthlei (Nûnuna) chuan a sawi bawk a, hei pawh hian a
hrilhfiah chiang thawkhat hle bawk a ni. Tin, Epic an chin chhuah hun lai hi
hriat chian a ni lo va; amaherawhchu, B.C. 2000 khan Epic Of Gilgamesh, Epic
hmasa ber hi siam chhuah a lo ni a. Chuvang chuan hetih hun lai hian Epic hi an
lo ching ṭan niin a ngaih theih ang.
Tichuan, Epic chuan pasalṭha, ram leh
hnam, khawtlang thlamuan ṭhintute chanchin te, thiltih te, an hun laia thil
thlengte chu kimchang takin a pho chhuak tihna a lo ni ta a. Hetiang hla hi
hnam upa leh hnam lian zawkte chuan an ngah em em mai a. Hnam ropui leh fing
chuan Epic poem ropui tak tak an nei ṭhin a. Hla thu hmangin an hnam chanchin
mi huaisente chanchin chu an lo chhinchhiah ṭhin (Literature Kawngpui, p101). Hnam
fing hmasate khan an pasalṭhate chawimawi nachang an lo hre hma em em a,
chuvang chuan Epic hla pawh hi an ngah bik hle a lo ni. Epic chungchangah hian Aristotle-a
chuan dan fel tak a lo zam dim diam mai a. Epic hla pawimawhzia hi a lo hre
chiang hle ni tur a ni.
A hmasa berah chuan Drama ang
deuhva ziak tur a ni a, chu chu Single Action a ni tur a ni a. bul ṭanna, a laihãwl leh a tawpna pawh fel
fai taka duan tur a ni. Chutah chuan thil thleng chi hrang hrang kha fel fai
taka rem chhoh tur a ni. Chu bakah Tragedy kalhmanga phuah tur a ni a, a
changtu chungah emaw, a tu emaw ber chungah tuarna a thleng ngei ngei tur a ni.
A tawp berah chuan hla thu hmang ṭha siin inbiakna leh suangtuahna ang chi telh
ve ngei tur a ni bawk. (Literature, p.101)
Hetianga Aristotle-a dan zam sa
zulzuia Epic phuahtute chu a hmasaah chuan Homer-a kha a ni a. Ani khan
chutiang chuan Epic Poem pahnih ngawt a phuah a, chu'ngte chu Iliad leh Odyssey
te an ni. Heng hla pahnihte aṭang hian Epic ziarang Aristotle-a siam dan ang
chu a phawk zo ngei a. Iliad hi hman lai Greek mi huaisen Achilles-a
thawnthu a phuahna a ni a, Odyssey erawh hi chu Complex Plot
hmanga Trojan War a phuahna a ni.
![]() |
Beginning_Odyssey |
Hnam hrang hrangah hian Epic hla
phuah dan hi a inang vekin a neih theih lo va, a chhan chu khawsak zia leh
nunphung a inan loh ṭhin vang a ni. Ram changkang leh hnam fing hmasate kha
chuan Epic hi chi hnih an lo nei ṭhin a. Chu'ngte chu Oral Epic leh Written
Epic te a ni. Oral Epic chu sawi dan awlsam berah chuan ṭawngkaa inhlan
chhawn theih emaw inhrilh chhawn theih leh vawn theih Epic a ni a. Oral
Epic chu Folk Epic tihte pawhin kan sawi thei bawk ang a, pasalṭha
huaisen thiltih dante leh a chunga tawrhna leh chhiatna lo thleng chanchinte
chu thawnthu ang maia sawina emaw thawnthua chang tawhte pawh a ni a, chu'ngte
chu hlain an phuah ṭhin. Kan sawi tak Iliad leh Odyssey bakah English-ho
Epic Beowulf te, French-ho Epic
hla Chanson de Roland te,
Spanish-ho Poema dei Cid te, German-ho Nibelingelied-te leh
Hindu-ho thawnthu hla Mahabharata and Ramayana-te pawh kha Oral Epic
(Folk Epic) tho an ni.
![]() | ||
Mahabharata | (set of 3 volumes) |
Ziaka phuah ngei Epic (Literary
Epic/Written Epic) an tihte chu a hmasa pawl nia sawi Latin hla
phuah thiam Virgil-a'n 'Aeneid' a phuah kha a ni a. Hemi hla entawn
hmang hian English hla phhuah thiam John Milton-a khan Epic a lo phuah ve bawk
a, chu chu Paradise Lost a ni. He hla hi John Keats pawh khan 'Hyperion'
hla a phuahah khan a entawn ve hle a, chutiang zelin William Blake pawhin Epic
hla 'Four Zoas' leh 'Milton and Jerusalem' a phuah pawh khan a
entawn ve leh chhawng a ni. Oral Epic kan tihte kha chu a chhiara chhiar chi ni
lovin a chhama chham chi, ṭawngkaa inhlan chhàwn ṭhin a ni.
![]() |
Beowulf.firstpage |
Written Epic kalhmanga
phuahte kha chu a chhiara chhiar chi sei taka phuah a ni ṭhin a. Bu sawm (10) aṭanga
bu sawmhnih pali (24) laia seite a ni ṭhin a. Ṭum khata chhiar chhuah zawh sèn
a ni lo va, Homer-a Epic Iliad leh Odyssey-te kha bu sawmhnih
pali (24) an ni. Tin, John Milton-a ziak 'Paradise lost' pawh kha bu
sawm leh pahnih (12) laia sei a ni. Mizote hian chutiang Epic hla chu kan nei
tam lo hle a. Epic hla puitling tak kan neih chhun nia lang chu C. Lalkhawliana
phuah pasalṭha Taitesena chanchin phuahna 'Taitesena' kha a ni. Chu
bakah Lalnunpuia Renthlei ziak 'Chhurbura' pawh kha bung sawm leh
pasarih vel lai a ni a, Epic ṭha puitling tak a ni bawk.
Epic ziarang ṭhenkhat han tar lang
ila.
(1) Thawnthu hla sei a ni a, sei tawk taka
phuah a ni. A tlangpuiin bu sawm leh pahniha ṭhen a ni ṭhin. Homer-a Epic leh
Milton-a Epic hlate chu bu 12-a ṭhen a ni a. Chutih rualin bu 12 aia tlem emaw
tam pawh a ni thei tho bawk.
(2) A chang khawi maw laiah thu hlimawm tak
leh thu thin tiṭhawng thei chi leh thu pènhleh deuh eng emaw a awm ṭhin. A
chang chuan a hla phuahtu chuan kha mi huaisenin buaina leh harsatna tam tak a
paltlang dante leh a thlitih dante chu hleihluak leh ngaihsànawm takin a puang
chhuak ṭhin.
Taitesena hla kan thlir chuan,
Ei puk puk se, lian taul
tual se,
Ka nau Taite hmelṭha ti
lo chu;
Kan inah pawh lêng suh
se.
Helai chang hian a sawi chu
Taitesena hi a nu khan a hmelṭhatzia a sawi uar hle a, chhiartute tan pawh thil
hlimawm tak a tling thei bawk ang. Chutih laiin thu thin tiṭhawng tak lo thleng
leh hriat tur a lo awm leh tih kan hmu,
A dawn sual em ni
Ralthatchhung pa'n,
A thai leh hrai riang
tur dawn lo em ni,
Enga'n rihsang mual a
liamsan mai le.
(3) A thawnthua a changtu (character)-te
chu pasalṭha leh mi chungchuang bik an ni tlangpui a, an thil tawnte pawh
vantlang mipuite tawn ve zen zen loh thil a ni tlangpui.
(4) Epic-ah chuan a thu kalpui leh thlûr bik (theme)
chu a tlar hmasa lamah a lang deuh zel a; mihring aia thil ti thei (supernatural)
hnena ṭawngṭaina (proposition) leh ngenna (invocation) a awm
châwk.
(5) Mihring thiamna leh theihna phak bâk (supernatural)
thil a lãr hle ṭhin. Chung thilte chu mihring thil tihnaah a inrawlh fo bawk.
Homer-a Epic Iliad-ah khan pathiante chu Troy indonaah an rawn
inrawlh a; Spencer-a Epic 'Faerie Queene'-ah pawh khan mihring theihna
leh thiamna piah lam thil eng emaw zat a inrawlh bawk.
![]() | ||
Paradise Lost, | 1667 |
(6) Epic-ah chuan hla phuahna hmanraw pawimawh
tak, Homeric Epithet an ti a, thil eng emaw sawi fiahna bik an hmang
nawn chhen ṭhin. Homeric Simile pawh chipchiar taka thil sawi fiah nan a
tel ziah ṭhin.
(7) Epic-ah chuan changtu (hero)-in
khawi lai hmun emawa harsatna a sut kiana a thuhnuaia a dah dante a lo lang fo ṭhin.
Chu bakah a hun lai boruak leh thil awm dante pawh tàr lan a ni ṭhin. Chutiang
a nih avang chuan a hun laia mite khawsak dan leh nunphung pawh chiang takin a
lo lang ṭhin. Taitesena hlaah ngei pawh khan a hun laia Mizote nun dan
phung, an khawsak dan leh thil ngaihsan hrang hrangte kan hmu thei bawk.
(8) Epic chu a thupui ber (theme)
zahawm tak, sang tak, zir chhuah tur nei ṭha tak, a ṭawngkam hman pawh ṭawng
tualleng satliah mai mai ni lo, ril tak leh awmze thuk tak nei, mawi tak ni
bawk si a ni ṭhin.
(9) Hla phuahtuten tehkhinna thu sawi nana an
hman ṭhin simile te, mi nunga chantirna (personification) te, ṭawngkam
mawi tak hman zen zen loh ni si ang chite leh hla thu bil hliah hliah ṭawngkamte
hman a ni ṭhin a. Ṭawngkam tawi fel tak awmze nei thui tak nei si ang chite pawh
an hmang ṭhin. Taitesena hla Bung XVI-ah,
Buaipui ngai lova
inchhal vekin,
Thihpui tham hliam tuar
vek siin;
‘Ka eng lai mah a na lo
ve’ tiin..
Heti lai chang hi tawi tê a ni a,
mahse awmze thui tak a hril thung a, Taitesena huaisenzia, a tawrhchhelzia a
lang chiang em em bawk si a ni.
(10) Epic-ah chuan bung leh peng neuh neuh a awm
thlih thliah ṭhin a. Mahse chung a peng hrang hrangte chu a inkungkaih ṭha
hlawm hle ṭhin a. Hetianga a thu, a thawnthu inlalawn leh inkungkaih dan azir
hian Epic chi hnihah an ṭhen a, Classic Epic leh Romantic Epic
tiin.
Classic Epic chu a inzawm ṭhain
a inpumkhat ṭha hle a, a thawnthua thil thleng hrang hrangte kha hriat awlsam
taka inkungkaih a ni ṭhin. Romantic Epic erawh chu a chhung thu a
darhsarh deuh nuaih a, a thawnthua thil thlengte pawh a inzawm ṭha lutuk lo ṭhin.
A thu kalpui dan pawh a hlãwm ṭha tawk lo fo ṭhin a, a thawnthu ziding leh thil
thleng ṭhenkhatte inlaichinna chhui chhuah a harsa hle ṭhin. 'Faerie Queene'
Spencer-a phuah pawh kha 'Romantic Epic' entirna ṭha tak a ni.
(11) Epic hi zirtir (moral) ṭha tak neia
phuah a ni ṭhin. Homer-a chuan ram tana mi chhuanawm tak leh pasalṭha rilru pu
tura mite cho chhuah nan a phuah a. Spencer-a chuan inkaihhruaina mumal tak
hnuaia thianghlim leh fel taka nun a hlutzia sawi nan a hmang a. Milton-a erawh
chuan mihringte tana Pathianin kawng a buaisaih dan ropuizia sawi nan a hmang
thung. Mizo Epic hla phuahtu C. Lalkhawliana pawhin'Taitesena' chu mi
kawlh sa kawlh laka mipui nunaute chhanhim tura pasalṭha leh mi huaisente
hlutzia tàr lan nan a hmang a ni.
Epic chi hrang hrangte:-
1.
Epic of growth : Hei hi Traditional
Epic emaw, Authentic Epic emaw, Communal Epic emaw Folk Epic emaw an ti.
Epic of growth hi hla lãr (popular song) tak leh thawnthua innghat a ni.
Hetiang hla hi mi pakhat kutchhuak a ni
chiah lo va, a hla thu pawh mawi taka phuah a ni meuh lo. Hman laia mi
huaisen bik tak leh chanchin tawi tê têa an lo phuah emaw, thawnthu chi hrang
hrang aṭanga lak khawm emaw, tu chanchin emaw ṭawngkaa
an inhlan chhawn zel aṭanga phuah, zai thiam tuten emaw an sak lar chhoh
tak zel hi a ni a. Chu chu tlai khawhnua deuhvah tuin emaw la khawmin hla
pakhat anga a siam chhuah
tak a ni. (Literature, p.106)
Hman lai Mizo pipute hla hmasa Hlado
leh Bawh hlate kha hetianga Epic of Growth kan sawi tak ang hi a nihna
chen a awm a. A chhan chu kha'ng Hlado leh Bawh hlate kha mi hrang hrang phuah
leh siam a ni a. Chu'ngte chu mi huaisen leh pasalṭhaten hun leh hmun hrang
hranga an chhama an phuah ṭhin a ni. Chu'ng hla hrang hrangte chu mi tuin emaw
hmun khata rem khawm/la khawmin an phuah tirha a chang mal din, a hrang hrang
ang chi kha ni tawh lovin hla pangngai tak, mi pakhat siam emaw kutchhuak ang
maia ngaih theih khawpa mawi a ni ṭhin. Entir nan Hlado tlem han tar lang ila,
Tlanga'n e, zahrang au
ve,
Lian khua e, nghaknu an
sai siau e,
Lengin e, va dawng a
law, kan kawt,
Rolung mual chhuaha'n e.
Sai lian e, nang hmaisa
law,
Kawla fungṭial a zuitu
e;
A sa e, hrang kim ṭhiau
ve, vawmphuai e,
Hnutiang ka daltir e.
Heng hla thute hi kan en chuan a
thu kalhmang aṭang khian a thawnthu sawi tum leh a kal chhoh dan a inzawm miah
lo tih a hriat a, mahse kan dan tlar chuan chang khat aṭanga indawta rem thlak
ang maiin a chhiar theih thung. Hetiang deuh chiah hian Mizo pasalṭhate hla tia
kan sawi ṭhin Bawh hla kan thlir leh chuan,
Kei chu e, ka sêntêt e,
Sa leh doral ka pianpui e;
Ka do ve, rimnam pa e,
Thangchem e, aikim mi ti ulaw.
Ka than e, khua chin khuang e,
Dar iangin e, a ri lo ve;
Keini e, kan vangkhua e,
Lai mi tho ve, chinchuang an ri dim
e.
He Bawh hla chang hnih lek pawh khi a
chang inzawm tur, chang khat aṭanga indawt thla tur ni awm tak a ni a, mahse
hla hran ve ve, mi hran phuah ve ve dah khawm mai a ni.
...heng hlate aṭang
hian pasalṭhate thiltih chanchin leh hman lai Mizo pi leh pute nunphung leh khawsak
dan tam tak kan hriat theih phah tlat si a ni. Hla naran ni lo, mi huaisen, mi
lu la theihte chauhvin an sak ṭhin,
chutiang miten an phuah chu a ni tih kan hre thei a ni. (Literature, p.107)
2.
EPIC OF ART : Kan sawi tawh angin Epic of Growth chuan Epic hlate chu mi
pakhat kutchhuak ni lem lo, mi hrang hrang phuah leh chham ṭhin; mi tin emaw
hmun khata a rem khawm, hla pakhat ang maia mumal taka dah khawm a nih laiin
Epic of Art-ah erawh chuan Epic hla chu hla phuam thiam tak tuin emaw ama
ir-awm chhuaka a phuahna a ni ve thung. Hei vang hian hetiang Epic hi Literary
Epic tiin an sawi bawk a ni. Epic awmsa hmanga hla phuahtu dangin a aia
changtlung leh mawimam zawk tura epic dang a phuah a ni a. (Hringnun, p.55)
Hetiang Epic hla hi John Milton-a
phuah 'Paradise Lost' te, Tasso-a phuah 'Jerusalem Delivered' te,
Spencer-a phuah 'Faerie Queene' te an ni hlawm a. Tin, Mizotena Epic kan
neih hmasak ber 'Taitesena' hla C. Lalkhawliana phuah leh Lalnunpuia
Renthlei phuah 'Chhurbura' pawh kha Literary Epic zinga chhiar theih an
ni hial ang a; amaherawhchu 'Taitesena' hla erawh khi chu Mini-Epic kan
tih ang chi hi a ni thung.
3.
MOCK - EPIC : Hetiang Epic hi kan sawi zawh chiah pahnihte lakah khan a
danglam leh deuh hlek a. Mock-Epic chu thawnthu tawi te, a hla thupui pawimawh
em em pawh ni lem lo, Epic kalhmanga phuah ni si, mi tihdan zui emaw, mi tih
dan zira nuihzatthlak leh hlimawm zawng emaw, a ho lam zawnga phuahna ang chi
hi a ni. Chutiang Epic chu chanchin sawina (Narrative)-a phuah a ni ṭhin.
Mock-Epic chu a nuihzatthlak
zawnga thupui tenau chaina hlahril, chanchin sawina ang chi (narrative)- a
phuah a ni. Epic kalhmang ni si, fiamthu nuihzatthlak atan maia thu khûnkhan
tak ni awm taka thu ho leh pawimawh lo lutuk va
sawngbawlna leh va sawi kual velna hlahril a ni. Mock-Epic hi France leh Italy ram
aṭanga lo irhchhuak niin an ngai. (Hringnun, p.55)
Mock-Epic ṭha tak tak kan hriat
theihte chu Homer-a Iliad zûla Greek-ho hla phuah, Battle of frog and
mice te, Alexander Pope-a hla Dunciad leh Rape of the Lock te, Swift-a phuah Tale
of the tub leh Battle of the Books te an ni.
Conclusion
:
Mizoten
kan hla chhuak hmasa zinga kan neih Bawh hla hi a ropui em em a. A chhan chu
Mizo pasalṭhaten an huaisenzia te, an ropuizia te, an inngaihhlut ziate, an
inngaihsanzia te, an hlawhtlinna te, an khaw ropuizia leh an hmelmate an
diriamna hla huai taka an au chhuahpuina hla a nih vang a ni. Hnam fing hmasa
zawkte Epic hlate ai pawh hian a duai bik kher lo vang. Mizo hnahthlak pasalṭhate
chuan an hming chawiin hlate hial an lo nei thin a, chungte chuan hman lai Mizo
pasalṭhate duai bik lohzia a tar lang a ni. Mizote hian Epic hla hi kan ngah lo
hle mai a. Hnam fing hmasate chuan an ngah tih kan sawi tawh a. Amaherawhchu,
hnam fing zawkte neih ringawt chu kan duhtawk tur a ni lo va, a phuah kawngah
hian mi tu pawh hian ṭan kan la thei vek a ni.
_____________________________________________________________________________
WORKS CITED :
1. Theory Of Literature, published by Department of Mizo, Mizoram University, Gilzom Offset, Aizawl, 2013
2. Dr. Vannghaka, K.C., Literature Kawngpui, publised by Vanhlupuii, Bawngkawn, Gilzom Offset, Aizawl, 2010
3. Thanmawia, R.L., Mizo Hla Hlui (Mizo Folk Songs), published by Din Din Heavens, Ramhlun South, Gilzom Offset, Aizawl, 2012
4. Renthlei, Lalnunpuia, Hringnun, Mizoram Publication Board, Efatha Press, Aizawl, 2007
REFERENCES :
1. Theory Of Literature, published by Department of Mizo, Mizoram University, Gilzom Offset, Aizawl, 2013
2. Dr. Vannghaka, K.C., Literature Kawngpui, published by Vanhlupuii, Bawngkawn, Gilzom Offset, Aizawl, 2010
3. Thanmawia, R.L., Mizo Hla Hlui (Mizo Folk Songs), published by Din Din Heavens, Ramhlun South, Gilzom Offset, Aizawl, 2012
4. Thanmawia, R.L., Lung min lentu, Gilzom Offset, Aizawl, 2006
5. R.L. Thanmawia, Dr., Ngirtling, published by College Text Book (Mizo) Editorial Board, Gilzom Offset, Aizawl, Reprint, 2011
6. Renthlei, Lalnunpuia, Hringnun, Mizoram Publication Board, Efatha Press, Aizawl, 2007
Comments
Post a Comment